Nordyckie dziedzictwo zachowane w drewnie: kościoły klepkowe w Norwegii [cz. 2]

Tzw. stavkirke od zawsze były skoncentrowane w Europie Północnej, a niektóre z najciekawszych i najlepiej zachowanych ich przykładów wciąż znajdują się w Norwegii. Większość z nich pochodzi z XII i XIII wieku i były przebudowywane, ale dzięki trosce konserwatorów zachowały swój staronordycki charakter. Oto kolejnych pięć z zabytkowych wikińskich świątyń, które warto zobaczyć nad fiordami.

Zlokalizowany na północnym brzegu Sognefjorden kościół klepkowy w Kaupanger to największy taki obiekt w okręgu Vestland w Norwegii. Został wzniesiony w połowie XII wieku i od tego czasu pozostaje w użytku. Świątynia może pomieścić nawet 125 osób. Jego nawę wspierają 22 „klepki” (duże kolumny nośne), a to największą ich liczba, jaką można obecnie znaleźć w norweskim stavkirke. Poza tym architektura stavkirke w Kaupanger różni się od innych kościołów klepkowych. Na jego ścianach, słupach i innych częściach wnętrza widnieje mało rzeźb, co dodatkowo potęguje wrażenie jego wysokości.

Kościół jest zbudowany w całości z drewna sosnowego z lasu Kaupanger i prawie bez użycia żelaznych nitów. W 1984 roku kompozytor Arne Nordheim zainspirowany neumami i dźwiękiem średniowiecznych dzwonów w kościele nad Sognefjorden skomponował utwór Klokkesong, który po raz pierwszy wykonano w świątyni w ramach 800. rocznicy bitwy pod Fimreite.

To jedna z najchętniej odwiedzanych świątyń typu stavkirke w Norwegii. Najstarsze jego części, zbudowane w stylu romańskim, datowane są na lata 1157/1158. Obecnie wciąż pełni funkcję głównego kościoła w parafii Lom w diecezji Hamar. Ten kościół klepkowy jest jednym z niewielu takich obiektów, w których zachowały się oryginalne drewniane zdobienia w kształcie głowy smoka.

Chór oraz ambona wykonane zostały w XVIII wieku przez znanego rzeźbiarza Jacoba Sæterdalena. W 1814 r. budynek ten, wraz z ponad 300 innymi kościołami parafialnymi w całej Norwegii, pełnił funkcję lokalu do głosowania na potrzeby wyborów Norweskiego Zgromadzenia Ustawodawczego w 1814 r., odpowiedzialnego za stworzenie norweskiej konstytucji. Były to pierwsze wybory krajowe w Norwegii.

Kościół klepkowy Heddal, dawniej znany również jako Hitterdal lub Ryen, to zabytkowa nordycka świątynia w gminie Notodden w okręgu Vestfold og Telemark. Jest największym zachowanym obiektem typu stavkirke – mierzy 20 metrów długości i 26 szerokości. Uważa się, że kościół został zbudowany w pierwszej połowie XIII wieku. Po reformacji budynek był w dość złym stanie, więc został odrestaurowany i częściowo przebudowany w XVII wieku.

Istnieje stara legenda o tym, jak kościół Heddal powstał w ciągu trzech dni. Zgodnie z nią rolnik Raud Rygi spotkał pewnego dnia nieznajomego, który zaoferował pomoc w budowie kościoła, jednak postawił on trzy warunki, z których jeden musiał zostać spełniony.

Raud miał do wyboru: ściągnąć słońce i księżyc z nieba, stracić życiodajną krew lub odgadnąć imię nieznajomego. Mężczyzna wybrał trzecią opcję i połączył siły z czwórką innych rolników, by wznieść świątynię. Byli to Stebbe Straand, Kjeik Sem, Grut Grene i Vrang Stivi. Raud zaczął się jednak obawiać o własne życie, kiedy widział, że czas na rozwiązanie zagadki się kończy – wiele wskazywało na to, że kościół powstanie po upływie zaledwie trzech dni. Błądząc i zastanawiając się nad odpowiedzią, nieświadomie dotarł do Svintruberget, skalistego wzgórza na południowy wschód od lokalizacji kościoła. Tam nagle usłyszał pieśń:

I morgen kommer Finn og Branger oss maanen
der han kommer forgaar sol og kristenblod
lokker barna til sang og spel
men nå mine små, sov stille og vel.

Raud domyślił się, że nieznajomy był górskim trollem o imieniu Finn. Następnego dnia, kiedy obcy przybył na miejsce, by obejrzeć kościół, Raud zwrócił się do niego po imieniu, po czym Finn odparł coś pospiesznie i jeszcze szybciej opuścił świątynię. Podobno Finn nie mógł znieść dźwięku dzwonów kościelnych, więc przeniósł się wraz z rodziną do innej miejscowości.

Kościół klepkowy Torpo znajduje się w gminie Ål w Viken. Uważa się, że został zbudowany około 1160 r., choć prawdopodobnie nieco później, co i tak czyni go najstarszym budynkiem w całej dolinie Hallingdal, która stanowi także tradycyjną dzielnicę na terenie dawnego Buskerud. Na stropie świątyni zachowały się XIII-wieczne zdobienia. Kościół został poświęcony św. Małgorzacie i to właśnie m.in. historię jej męczeństwa uwieczniono na malowidłach.

Chociaż w budynku nie ma mebli, pustkę rekompensuje właśnie malowany strop, ilustrujący także dzień sądu i Jezusa z apostołami. To jedyne takie sklepienie zachowane w norweskim kościele klepkowym. Kościół Torpo jest ponadto jednym z dwóch zachowanych „podpisanych" norweskich stavkirke, dzięki czemu znany jest jego twórca. Odnaleziono w nim bowiem runiczną  inskrypcję o treści: Thorolf zbudował ten kościół.

Mówi się, że kościół klepkowy Ringebu znajduje się w pobliżu przedchrześcijańskiego miejsca kultu połączonego z gospodarstwem Vang, około półtora kilometra na północ. Pochodzenie samego kościoła często datuje się na ok. 1220 rok, ale próbki bali fundamentowych wskazują, że drewno zostało ścięte w latach 1192/93. W świątyni można podziwiać pozostałości sztuki średniowiecznej, jak ornamenty zwierzęce na filarach portalu, chrzcielnicę i drewnianą figurę św. Wawrzyńca.

Barokowy ołtarz w chórze wykonał Johannes Skraastad w 1686 roku, zaś ambonę wyrzeźbił Lars Borg w 1703 roku. Kościół Ringebu słynie także z szeregu epitafiów zdobiących jego ściany, jak historia Sigvarda Friisa Irgensa i jego żony Margrethe Irgens. Obiekt jest dostępny dla zwiedzających w sezonie letnim, kiedy to także odbywają się na jego terenie koncerty folkowe.

Źródła: visitnorway.no, riksantikvaren.no, stavechurch.com