Dyskryminowani przez lata, teraz mogą wreszcie żyć po swojemu. Samowie obchodzą dziś święto narodowe

Samowie (Saami lub Sámi) to rdzenni mieszkańcy Skandynawii zamieszkujący północną Norwegię, Szwecję, Finlandię i część terenów Rosji, czyli region kulturowy nazywany Laponią. Zaczęli się tu osiedlać ok. 11 tys. lat temu. Obecnie – według szacunków – spośród ok. 100 tys. Samów zamieszkujących tereny od Jämtlands Län w Szwecji, przez Norwegię Północną i Finlandię aż po Półwysep Kolski w Rosji, ok. 40 tys. mieszka w Norwegii.

Co ciekawe, niewiele osób zdaje sobie sprawę, że nazwanie Sama per Lapończykiem będzie dla niego obraźliwe, ponieważ kojarzy się z polityką wynaradawiania, jaką rządy krajów skandynawskich prowadziły wobec Samów aż do czasów współczesnych.

Samowie pierwotnie prowadzili koczowniczy tryb życia. To pokojowo nastawiony lud, któremu rytm funkcjonowania wyznaczała natura. Trudnili się hodowlą reniferów, za którymi wędrowali przez okrągły rok. Ich codzienność nierozerwalnie związana była z tymi zwierzętami – mięso i skóry reniferów zapewniały im przetrwanie. Samowie parali się też myślistwem i rybołówstwem. Z czasem jednak wymuszana przez wieki norweska i szwedzka asymilacja doprowadziła samską społeczność do osiedlania się.

Dziś Samowie to jedna z najsilniejszych grup autochtonicznych na świecie. Mają swój parlament, flagę i święto narodowe. Przedstawiciele ludu Samów wchodzą m.in. w skład Rady Arktycznej, która jest międzynarodowym forum utworzonym w celu rozwiązywania problemów Arktyki i zamieszkujących ją ludów pierwotnych. Jednak nie zawsze tak było.

Przez wiele lat samska społeczność była wynaradawiana i norwegizowana. Norwegowie próbowali wykorzenić samskie zwyczaje, religię – Samów poddawano przymusowej chrystianizacji – oraz język, a także na siłę zasymilować ich ze społeczeństwem żyjącym w pozostałych częściach Szwecji i Norwegii. Zakazano m.in. posługiwania się ojczystym językiem, odprawiania ludowych rytuałów, a nawet joiku – tradycyjnego śpiewu. Samów wykluczano ze społeczeństwa, naznaczano ich i dyskryminowano. Przykładem było prawo zezwalające na zakup i uprawę ziemi tylko tym obywatelom, którzy znali norweski w mowie i piśmie.

Brutalna polityka narzucania tożsamości narodowej dotyczyła także dzieci. W szkołach lekcje odbywały się wyłącznie po norwesku, którego samscy uczniowie w większości kompletnie nie znali. Brak zrozumienia na linii nauczyciel-samskie dziecko często prowadził do ogromnych frustracji, o poniżeniu nie wspominając. Mali Samowie nierzadko – za brak stosowania się do poleceń nauczyciela, których przecież nie rozumieli – otrzymywali kary cielesne.

Samów, zarówno w Norwegii, jak i w Szwecji, długo traktowano jako obywateli drugiej kategorii. Co więcej, uważano, że są niezdolni, by np. pracować intelektualnie, czy wieść życie inne niż hodowcy reniferów. Idealnie obrazuje to np. szwedzki film Krew Saamów (Sami Blood) z 2016 roku. Bardzo realistycznie ukazuje izolację, jakiej – w specjalnie stworzonych w tym celu szkołach – poddawano samskie dzieci, które uważano za mniej inteligentne od skandynawskich rówieśników.

Poniżej: zwiastun Krwi Saamów

Stolicą Samów jest Karasjok. Jednak swoje święto celebrują również m.in. w Tromø, Oslo i Finnmarku. 
Obecnie samska społeczność może z dumą celebrować swoje zwyczaje, pielęgnować tradycję i kulturę. A jest ona niezwykle bogata. Samowie mają swój hymn (Sámi soga lávlla) i flagę, a także własny język. Jednak, również przez wzgląd na wieloletnią dyskryminację i zakaz posługiwania się nim, samską mowę zna obecnie jedna trzecia społeczności.

Słynny jest także samski joik, który dawniej towarzyszył szamańskim rytuałom. Joiki opowiadają o miłości, naturze, codzienności. Nie przypominają piosenek w powszechnym rozumienia tego słowa – nie mają poczatku, refrenu itp., tworzą raczej rytmiczną, wyśpiewywaną opowieść. Bardzo popularną w Norwegii artystką, która tworzy tę tradycyjną muzykę, jest np. Mari Boine – w oryginalny i własny sposób interpretuje ludową muzykę, nadając jej niepowtarzalny styl. Boine także wielokrotnie angażowała się w walkę o prawa Samów i propagowanie ich kultury.

Oprócz tego na całym świecie znane są stroje ludowe i sztuka zdobnicza w rogu, kości i drewnie, z której samska społeczność jest niezwykle dumna. Istnieje nawet specjalny certyfikat jakości  – duodji, który ma odróżnić oryginalne rękodzieło i wyroby od podróbek kiepskiej jakości. Tym znakiem oznaczone będą np. ubrania, paski, biżuteria, torby, noże.

Poniżej: życzenia z okazji Dnia Samów złożyła premier Norwegii Erna Solberg.

W tym roku z powodu pandemii obchody Dnia Samów wyglądają inaczej niż zwykle. Tradycyjnie bowiem 6 lutego organizowane były wyścigi reniferów, konkursy, imprezy kulturalne oraz jarmark.

Artykuł aktualizowany, data pierwszej publikacji: luty 2019