Norweski przepis na walkę ideową: jak rozpętał się wielki spór o owsiankę

Nazwy potraw zawierających człon „grøt” tłumaczy się czasem jako „owsianka”, czasem jako „kasza” lub „kaszka”. Niekiedy bywa to mylące. W jednej z wersji tej potrawy „kaszka” zawiera… ryż (na mleku, podawany z masłem, cynamonem i cukrem). Dziś, w dobie zamożności, Norwegowie nie żałują sobie mleka, śmietany, masła czy cukru (a także ryb, w wytrwanych wariantach grøt). Ale gdyby zajrzeć na stoły z przeszłości, u podstawy codziennej diety kraju fiordów ujrzelibyśmy zdecydowanie biedniejsze kaszki. Więcej niż mleka czy tłuszczu było tam wody i mąki. A o mąkę w takiej kaszkoowsiance pobili się nawet (na szczęście niedosłownie) dziewiętnastowieczni norwescy intelektualiści z Peterem Christenem Asbjørnsenem.

Nazwisko „Asbjørnsen” często przewija się przez artykuły poświęcone norweskiej kulturze czy historii. Ten folklorysta położył bowiem częściowo fundament pod rozwój norweskiej świadomości narodowej. Oprócz zbierania, spisywania i publikowania baśni ludowych zabrał się też – wzorem wielu scjentystycznie nastawionych umysłów epoki pozytywizmu – za racjonalizację najróżniejszych, również najbardziej podstawowych, sfer życia. I wywołał burzę w misce owsianki.

Wszystko zaczęło się od tego, że w 1864 roku, pod pseudonimem, wydał książkę o tematyce kulinarnej, zatytułowaną Fornuftigt Madstel (pol. Rozsądne odżywianie). Zarzucił tam między innymi niekompetencje norweskim gospodyniom domowym. Wyposażony w wiedzę biologiczno-chemiczną (nie bez słuszności) uznał, że dodawanie mąki do owsianki już po jej ugotowaniu sprawia, że potrawę trudniej strawić. A tym samym – można by jej przygotowanie zoptymalizować w imię poprawy przyswajalności substancji odżywczych. Był to najgłośniejszy punkt prasowej i naukowej debaty, która trwała… wiele lat (i dotyczyła również innych aspektów narodowej diety).

Głównym oponentem Asbjørnsena był żywo zainteresowany codziennością przedstawicieli biedniejszych warstw norweskiego społeczeństwa socjolog Eilert Sundt. Upozycjonował się dość ciekawie. Wystąpił jako obrońca wiedzy pochodzącej z wielowiekowego doświadczenia pokoleń kobiet. Nie zaskakuje, że w swoich czasach pozostał raczej niezrozumiany, a publiczne wspieranie chłopskiej mądrości przypłacił karierą.

Ale czy racja była tu po stronie nauki? O czym istotnym nie pomyślał skupiony na wartościach odżywczych Asbjørnsen? Otóż choćby o walorach smakowych, o konsystencji. Sposobów przygotowywania grøt cała ta afera rzecz jasna nie zmieniła. Umączone dłonie niezamożnych kobiet w górę!

Wyobraźmy sobie taki gest w ich wykonaniu (mimo że nie brały udziału w debacie publicznej tamtego czasu). Umączone mogły być. Umęczone stanem opinii publicznej już niekoniecznie. To nie one czytały wtedy periodyki, na łamach których toczyła się ta dyskusja. Być może argumenty perorujących ponad ich głowami panów nawet do kobiet, do kuchni, nie docierały…

Źródła: Książka „En smak av norsk kultur. Det unike og merkelige vi spiser”, snl.no, Nasjonalbiblioteket