„Przejęliście Oslo” – norweski artysta kręci film o Polakach w Norwegii

To długa historia. Prowadziłem warsztaty w Gdyni dla studentów uczelni technicznych i artystycznych, których uczyłem konstrukcji dronów. Po raz pierwszy odwiedziłem Polskę jako dziecko, na wakacjach z rodziną w 1983 roku. Trochę podróżowaliśmy po kraju, byliśmy w Gdańsku, Sopocie i Gdyni, a także w Krakowie, Wrocławiu, Katowicach i Zakopanem. Byłem też bardzo zafascynowany Solidarnością, Lechem Wałęsą i całym ruchem oporu w Polsce, jak również polską historią. Mam też polskich przyjaciół. Dorastałem razem z dziećmi polskich imigrantów, którzy przyjechali do Norwegii jako uchodźcy polityczni w latach 80. Bardzo lubię Polaków i Waszą kulturę. Bywałem w Polsce dość często, w końcu uznałem, że na tyle często, że fajnie byłoby kupić mieszkanie w Gdańsku. Jestem pendlerem: 20 dni w miesiącu spędzam w Gdańsku a 10 w Oslo. Pracuję jako artysta i jest to dla mnie bardzo dobre rozwiązanie.

Aktualnie pracuję nad projektem o stosunkach polsko-norweskich. To rodzaj dokumentu o dominacji Polaków w Norwegii. W ostatnich latach Polacy praktycznie przejęli Oslo. Wymyślono nawet polską nazwę miasta – Osłowo. Punktem wyjścia dla filmu jest przyjazd polskiej ekipy filmowej, która zamierza dokumentować życie Polaków w stolicy Norwegii. Moim zdaniem interesujące jest to, że niektórzy mówią o tym i boją się, że Norwegia stanie się zbyt muzułmańska, ale nikt tak naprawdę nie zauważa tego, co jest bardziej prawdopodobne – że Norwegia stanie się bardziej polska. Interesują mnie stereotypy związane z polskością i norweskością. Studiuję różnice kulturowe między naszymi narodami.

Bardzo długo funkcjonował w Norwegii stereotyp Polaka, który przemyca papierosy i pracuje fizycznie. Polacy z wyglądu nie różnią się aż tak od Norwegów, jak na przykład Somalijczycy czy Pakistańczycy. Mamy właściwie dwa rodzaje Polaków w Norwegii: Polacy, którzy chcą stać się bardziej norwescy, nauczyć się języka, zasymilować się, i tacy, którym na integracji nie zależy. Ci pierwsi są mniej widoczni jako Polacy, ponieważ stają się częścią norweskiego społeczeństwa, postrzega się ich jako „Norwegów polskiego pochodzenia”. Macie bardzo wysoki poziom kształcenia, jednak Waszym problemem jest to, że państwo płaci za edukację ludzi, którzy potem wyjeżdżają za granicę. W ten sposób Norwegia, za darmo, dostaje świetnie wykształconych fachowców.

Różnice nie są aż takie duże, wydaje mi się nawet, że w sposobie bycia Polakom bliżej do Norwegów, niż powiedzmy, Szwedom. Jedną z największych jest bliskość fizyczna. Kiedy stoję w kolejce do kasy w Biedronce ludzie podchodzą bardzo blisko. Nie zastanawiacie się nad tym, ale dla mnie to bywa bardzo męczące. Jesteście chyba bardziej przyzwyczajeni do mieszkania blisko siebie. Na plaży to normalne, że ludzie rozkładają ręczniki jeden obok drugiego.

Norwegowie są też bardziej zdyscyplinowani – na przykład w centrach handlowych w Gdańsku obserwuję, że ludzie na schodach ruchomych nie zwracają uwagi na to, czy stoją z lewej, czy z prawej strony, podczas gdy w Oslo wszyscy stoją po prawej stronie, tak by można było przejść lewą. W Warszawie, jest już z kolei trochę bardziej jak w Oslo.

Zdecydowanie różnimy się też spojrzeniem na role mężczyzn i kobiet. Niektórzy z moich znajomych Polaków nigdy nie zmywają, nie gotują; twierdzą, że należy to do zadań kobiety. A kobiety to akceptują. To naprawdę fascynujące, że spotykam wykształconych, inteligentnych ludzi, którzy w domu żyją tak, jak moi dziadkowie. W kwestii równouprawnienia Polska jest daleko w tyle.

Inaczej patrzycie także na czas. Polscy pracownicy w Norwegii są zawsze punktualni, z kolei intelektualiści wiecznie się spóźniają. Kiedy się z kimś umawiam w Polsce, z góry zakładam, że spotkanie zacznie się chwilę później.

Polacy są generalnie większymi pesymistami niż Norwegowie, to jest trochę uwarunkowane politycznie i historycznie. Jesteście przyzwyczajeni do tego, że jest ciężko, doświadczyliście wielu tragedii.

Spędziłem trochę czasu próbując wyjaśnić Norwegom Polskę, wielu z nich postrzega ten kraj jako bardzo konserwatywny. Moim zdaniem Polacy są równie liberalni co Norwegowie, z wyjątkiem homoseksualizmu. W Norwegii nikt nie próbuje zatrzymywać parady równości. Z kolei, jeżeli chodzi na przykład o imigrantów, większość Polaków jest do nich nastawiona pozytywnie. Jest niewielka mniejszość, ekstremiści, którzy są bardzo widoczni. Stąd opinia, że Polacy są rasistami. Moim zdaniem Polacy są zbyt tolerancyjni – tolerują rasizm i związane z tym nieakceptowalne zachowania.

Istnieją pewne bardzo wyraźne podobieństwa między naszymi kulturami. Na przykład, kiedy wyciągasz rękę na powitanie do Polaka, odwzajemnia on uścisk dłoni, podczas gdy na przykład Francuzi są w szoku. Dla nich naturalniejszym powitaniem jest pocałunek. Istnieją takie drobne szczegóły w życiu społecznym, które są dla naszych narodów wspólne.

W Polsce jest natomiast całkiem inna kultura jedzenia. W latach 80. w Norwegii można było bez problemu kupić czekoladę i Coca-Colę, podczas gdy w Polsce w sklepach nie było nic. Takie rzeczy kupowano, co najwyżej, w Pewexie. Ale gdy w czasie wakacji w Polsce chodziliśmy na obiad, dostawaliśmy ogromne ilości mięsa. U nas jadało się tylko klopsiki rybne czy dorsza. Bardzo lubię polską kuchnię.

Nie przepadam za pierogami, ale bardzo często jem gołąbki oraz dania z ziemniaków. Kiedy jestem w Oslo, to brakuje mi jednego z gdańskich barów. Macie też świetne hamburgery, naprawdę światowej klasy. W polskiej kuchni nie lubię nadmiaru soli, zwłaszcza w daniach gotowych.

Uważam, że Polacy w Norwegii powinni bardziej dzielić się swoją kulturą. Praktycznie wszystkie mniejszości narodowe: Pakistańczycy, Hindusi, czy Wietnamczycy otwierają restauracje, w których serwują tradycyjne dania. Szkoda, że w Oslo nie ma żadnej polskiej restauracji.