Dziś mija 75 lat od wyzwolenia Auschwitz-Birkenau

27 stycznia 1945 roku przed południem żołnierze 60 Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego dotarli na teren podobozu Auschwitz III Monowitz (Monowice), miejsca pracy przymusowej dla koncernu IG-Farben. Następnie, po odparciu wycofujących się oddziałów niemieckich, dotarli do obozu macierzystego Auschwitz I (Oświęcim) i Auschwitz II–Birkenau (Brzezinka). W Stammlager (obozie macierzystym) i podobozach zastali łącznie ok. siedem tysięcy skrajnie wyczerpanych więźniów, a także zwłoki około sześciuset, którzy zmarli z wycieńczenia lub zostali zastrzeleni przez SS-manów.

W obawie przed zbliżającym się frontem naziści już w 1944 przygotowywali się do ewakuacji obozu. Od sierpnia do stycznia z Auschwitz w głąb Rzeszy do pracy przymusowej wywieziono łącznie ok. 65 tys. więźniów i więźniarek. W drugiej połowie 1944 zaczęto palić dokumentację obozową: kartoteki, rejestry więźniów czy wykazy Żydów deportowanych do obozu na „natychmiastowa zagładę w komorach gazowych”. Stopniowo rozpoczęto także likwidację członków Sonderkommando – więźniów zmuszanych do pracy w krematoriach i obsługi komór gazowych – którzy byli bezpośrednimi świadkami ludobójstwa. Część członków Sonderkommando zbuntowała się, czego wynikiem był bunt, który wybuchł w obozie 7 października 1944 roku. W trakcie walk lub po nich zginęło ok. 450 więźniów.

Cała ewakuacja obozu była bardzo dobrze zaplanowana i zorganizowana. Chaos i pośpiech, by zatrzeć ślady ludobójstwa, rozpoczął się dopiero 17 stycznia 1945 roku, gdy armia radziecka dotarła do Krakowa.

Poniżej: zwyżki, czyli wieże wartownicze.

Między 17 a 21 stycznia naziści zaczęli „ewakuować” z obozu tych więźniów, którzy byli w stanie opuścić go o własnych siłach. Z KL Auschwitz na zachód wyprowadzono wówczas ok. 56 tys. osób. Te marsze nazwano marszami śmierci. Trasy liczyły od kilkudziesięciu kilometrów do nawet 250 km. Była sroga zima, spadło dużo śniegu, a więźniowie byli skąpo ubrani, wygłodzeni, wycieńczeni. Wiele osób umierało po drodze, relacje ocalałych i okolicznej ludności mówią, że wzdłuż drogi, którą posuwały się kolumny więźniów, leżały ciała tych, którzy nie przetrwali lub zostali zastrzeleni przez Niemców. Szacuje się, że w trakcie marszów śmierci zmarło od 9-15 tys. więźniów.

Po 21 stycznia w obozie i podobozach zostało około 9 tysięcy więźniów (w tym ok. 500 dzieci), którzy nie mogli opuścić go o własnych siłach. Byli bardzo chorzy, skrajnie niedożywieni i wyczerpani. SS chciało ich wymordować. Jednak, z powodu zbliżającej się Armii Czerwonej, większość SS-manów, a także żołnierze pełniący służbę na wieżach wartowniczych, opuścili obóz. 23 stycznia spalono Kanadę II – magazyny, gdzie przechowywano mienie zagrabione ofiarom. Przedtem Kanada została jednak splądrowana przez SS-manów, jak żołnierzy i Wehrmachtu.  

W momencie wkroczenia czerwonoarmistów w obozie pozostało ok. 7 tys. więźniów. Część przed wyzwoleniem uciekła, ok. 700 rozstrzelali naziści w trakcie likwidacji obozu. 

1 listopada 2005 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych ustanowiła datę wyzwolenia KL Auschwitz Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. 

Jak podaje Franciszek Piper w „Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań”, w obozie zginęło ok. 1, 1 mln ludzi: 1 mln Żydów, 70-75 tys. Polaków, 21 tys. Romów, 15 tys. jeńców radzieckich, 10-15 tys., 10-15 tys. jeńców innych narodowości.