Droga na północ czy imię króla-karła? O tym, skąd Norwegia zaczerpnęła swoją nazwę

Prof. Michael Schulte z Uniwersytetu w Agder jest jednym z autorów Historii Języka Norweskiego (Norsk språkhistorie). To narodowy projekt składający się z czterech tomów. Jego pierwsza część ukazała się w tym roku, natomiast premiera kolejnych trzech zaplanowana jest na przyszły rok.  

W Historii Języka Norweskiego Schulte przyjrzał się ugruntowanej teorii nazwy Norge i opisał kilka jej niedoskonałości. Autor przedstawił także argumenty wskazujące na inną koncepcję powstania nazwy kraju, zgodnie z którą pochodzi ona od staronordyckiego nór o znaczeniu „wąskie albo ciasne wody, cieśnina” spokrewnionego z angielskim słowem narrow. Według Schulte Norge ma też nawiązywać do mitologiczne króla-karła, który nazywał się Nor.

Schulte jest zdania, że dawno założona teoria nazwy kraju jest niedoskonała:

Według Schulte droga na północ jest wynikiem tzw. etymologii ludowej, na potrzeby której definicje są z czasem zmieniane i reinterpretowane. Reinterpretacja nazwy kraju miała zacząć się już we wczesnej epoce wikińskiej–gdy Ottar z Hålogaland, norweski żeglarz żyjący pod koniec IX w., nazywał Norwegię Norðmanna land i Norðweg.

Schulte zwraca uwagę, że ani w inskrypcjach, ani w poezji, nazwa kraju nigdy nie wystąpiła z literą „ð”. Według niego to czytelna wskazówka, że nazwa nie pochodzi od słowa norð jako jednego z czterech kierunków świata, północy, ale od staronordyckiego nór, które oznacza „wąskie albo ciasne wody, cieśninę’’.

Schulte odnosi się do inskrypcji na kamieniach runicznym z Jellig z ok. 960 r. i z Kuli, datowanego na ok. 1020 r. Te dwie inskrypcje nazywane są „świadectwami chrztu” Danii i Norwegii.

Nazwa Nóregr w poezji skaldycznej rymuje się ze słowami takimi jak stór (duży) i fóru (dla), co według autora wspiera „nor-teorię”:

– W staroskandynawskiej tradycji poezji z X w. istniały surowe wymagania i zasady. Krótkie samogłoski mogły rymować się z innymi krótkimi samogłoskami, a długie samogłoski – z długimi, te krótkie natomiast nigdy nie mogły rymować się z długimi. Nóregr zawiera długą samogłoskę, co wskazuje, że źródłem nazwy jest wyraz nór, jak słowo nor w norweskim dialekcie i Król Nor.

Król Nor, na którego wskazuje Schulte, był postacią mitologiczną –  cechował go bardzo niski wzrost. Króla-karła można spotkać w „Völuspie” – jednym z poematów Eddy.

Wiele nazw norweskich miejsc wskazuje na to, że nor oznacza wąski, mały, sprężony albo powiązany z Królem Norem, jak np. Nore, Norheimsund, Norangsfjorden, Norefjord, czy Norefjell.

Punkt widzenia Schulte zakłada, że nazwa kraju i Król Nor mają to samo źródło językowe, przynajmniej w pierwszej części wyrazu:

Inny etymolog, Frode Korslund, kwestionuje jednak teorię Schulta.Wskazuje przy tym, że najstarsze narodowe formy określenia nordmann (pol. Norweg) – norðmaðr  i powiązany z nim przymiotnik norrøn, niewątpliwie odnoszą się do drogi na północ. W dodatku, istnieją wszelkie podstawy, żeby wierzyć, iż dotyczy to także nazwy kraju. Korslund wskazuje także, że najstarsze określenia Norwegii to łacińskie Nor(th)vegia z ok. 840 r. oraz staroangielskie Norðweg z ok. 880 r. Te źródła są o ponad 100 lat starsze od kamieni runicznych, do których odnosi się Schulte, a ich pisownia zgadza się z interpretacją drogi na północ.

Schulte dodaje, że alternatywna teoria pochodzenia wyrazu Norge nie należy do najnowszych. W 1847 r. student Niels Halvorsen Trønnes „wylansował” tę koncepcję w „Norweskim Czasopiśmie Nauki i Literatury” („Norsk Tidsskrift for Videnskab og Litteratur”). W 1897 r. szwedzki filolog Adolf Noreen w książce „Szwedzkie etymologie”  tę teorię doprecyzował.

Schulte mówi, że jednym z celów Historii Języka Norweskiego jest zrobienie porządku z przestarzałym glosariuszem.

– Chcieliśmy trochę zmienić encyklopedię, co udało nam się zrealizować. Nawet w XXI w. pewne rzeczy powinny być skorygowane. Kto wie, może Król Nor jest w drodze powrotnej – powiedział Schulte.

Do stycznia 2016 roku Wielka Encyklopedia Norweska (Store Norske Leksikon) jednoznacznie wskazywała, że Norwegia oznacza drogę na północ. Teraz jednak alternatywną teorię dodano do artykułu.


źródła: forskning.no, thornews.com