Norweski z przymrużeniem języka. Co ma Wietnam do przyimków?

Taki jest właśnie język wietnamski, słowa są krótkie jak uderzenia piłeczki ping-pongowej. Nie to, co u nas – przeintelektualizowana multistrukturalna pseudosłowotwórczość.  A próbowaliście kiedyś ograniczyć się w wypowiedzi do samych krótkich słów? Pewnie że nie, to bez sensu... To tylko mi przychodzą do głowy takie głupoty. Ale popatrzcie sami, jak dziwnie to wygląda, specjalnie dla Was ułożyłem kilka zdań i poszedłem jeszcze dalej niż Wietnamczycy – ograniczyłem się do słów maksymalnie trzyliterowych. Temat – urodzinowa przemowa dla wuja Jana – aby upodobnić tekst do defilady wojskowej, celowo nie używam dużych liter:

kto to wie, czy to już nie ze sto lat, jak wuj jan ma las i sad tam w rio. i po co mu to? toż on co noc gna to tu, to tam i o nic nie dba i co mu to da? no nie łżę, że nic. ale kto go zna, ten wie, że mu to gra na sto dwa, tak ma być i już, no bo cóż? on nie łka i wie sam, po co to ma. no to cóż, lej pan tu gin, bo jan to wuj!  sto lat, sto lat mu, pij łyk i daj w tan.

Wygląda trochę jak po wietnamsku? Być może. Ale nie, nie będę tego tłumaczyć na norweski, chciałem Was tylko uczulić, że krótkie słowa są ważne nawet w językach preferujących słowa długie jak polski czy norweski, a znać je trzeba równie dobrze jak te krótkie. Dlatego dziś i – jak sądzę – za tydzień, bo temat jest obszerny, skupimy się na krótkich, lecz nieodzownych przyimkach typu til, av, med, i, mot, om, hos, på. I choć pewnie znacie je doskonale, to nic nie szkodzi, by je przypomnieć i uporządkować. Już na poważnie i bez żartów. Zaczynamy!         

på - odpowiada zwykle polskiemu „na”.
- określa między innymi miejsca, występuje w nazwach małych miejscowości w głębi kraju i nazwach wysp:
Boken ligger på bordet – Książka leży na stole.
Jeg bor på Geilo og hun bor på Malta – Ja mieszkam w Geilo, a ona na Malcie (czyli prawdopodobnie na terenie Poznania).
Vi er på kino / på restaurant / på besøk – Jesteśmy w kinie, w restauracji, w odwiedzinach (ostateczną wersję alibi ustalimy później).

– określa właściwości i cechy:
fargen på huset (husets farge) – kolor domu (czarno to widzę)
prisen på huset (husets pris) – cena domu (patrzę na stan konta i czarno to widzę)
navnet på gutten (guttens navn) – imię chłopca (jeśli Zawisza, to też czarno to widzę)

– określa szefa danej instytucji, zespołu, jednostki, prowadzącego pojazd, a także osoby i rzeczy, które należą do ograniczonego obszaru:
sjåføren på bussen – kierowca autobusu (jakby o mnie)
legen på avdelingen – lekarz oddziałowy (jakby nie o mnie)
kapteinen på skipet – kapitan statku (jakby o kapitanie statku)

– określa widoczną część większej całości:
halen på hunden (hundens hale) – ogon psa (psogon)
taket på huset (husets tak) – dach domu (domdach)

Natomiast w poniższych zdaniach używamy for, ale o tym więcej za tydzień: 

representant for elevene – reprezentant uczniów
dirigenten for orkesteret – dyrygent orkiestry
mer for pengene – więcej za (te same) pieniądze (jak w reklamie)

i – odpowiada zwykle polskiemu „w”. 
Występuje w nazwach krajów, kontynentów, regionów, łańcuchów górskich, ulic, miejscowości, miast oraz niektórych wnętrz:
– i Polen, i Vietnam, i Oslo – W Polsce, w Wietnamie, w Oslo
-  i kirke, i butikken – w kościele, na ślubie, w sklepie

- określa czas:
Han tjener 1 000 000 kr i året – On zarabia milion koron rocznie.
I vinter gikk jeg mye på ski – Tej zimy dużo biegałem na nartach.
Vi skal være hjemme i jula – Na święta będziemy w domu.

– określa przynależność osoby lub instytucji do kraju, regionu, miasta, wspólnoty:
kongen i landet – król kraju
statsministeren i Norge – premier Norwegii

til – odpowiada zwykle polskiemu „do”

– określa nadchodzący stosunek czasu (najczęściej święta lub pory roku): 
Til vinteren skal jeg reise dit (Kommende vinter skal jeg reise dit) – Na zimę tam przyjadę (obiecanki cacanki, mówisz tak od 10 lat).

– określa stosunek przynależności (własności):
sønnen til Per (Pers sønn) – chciałoby się powiedzieć „Syn Persji”, ale to tylko syn Pera.
boka til gutten (guttens bok) – książka chłopca.

hos – lokalizuje osobę w jej miejscu pracy lub zamieszkania innych osób:
Hun er hos oss / hos legen / hos frisøren — Ona jest u nas; u lekarza; u fryzjera (jeżeli ja jestem lekarzem, a żona fryzjerką, wszystko się zgadza)Jan er hos Hans  – Jan jest u Hansa (w domu)

– określa miejsce, w którym coś lub ktoś powinno się znajdować, kierunek
bak – Han har gjort det bak min rygg – Zrobił to za moimi plecami.
forbi – Vi kjørte forbi huset – Przejechaliśmy koło domu (ale kogo przejechaliście?). 
langs – Stien går langs bekken – Ścieżka prowadzi wzdłuż strumyka.
innenfor – Han jobber innenfor byens grenser – On pracuje w obrębie miasta.
utenfor – Du skal gjøre det utenfor døra – Zrób to za drzwiami (nie chcę krwi w gabinecie).
rundt – De plantet trær rundt huset – Wokół domu posadzili drzewa (odmieńcy, wszyscy teraz wycinają)...

I jeszcze przyimki określające czas:
før – Du må søke før 1. april – Musisz złożyć podanie o pracę (bo chyba o to chodzi) przed 1 kwietnia.
innen – Du må gjøre det innen sju dager. – Musisz to zrobić w ciągu siedmiu dni (znaczy się stworzyć świat czy co?).
om – Han kommer om tre år – On przyjedzie za trzy lata. Om określa również rzeczy, które się dzieją cyklicznieOm sommeren pleier jeg å ha ferie – Zwykle biorę urlop latem.
siden – De har bodd her siden påske – Oni mieszkają tu od Wielkanocy.

I na koniec przyimek określający narzędzie, odpowiednik polskiego narzędnika (kim?czym?)    
med - Det er lettere å skjære ost med ostehøvel enn med kniv - Łatwiej jest kroić ser nożem do sera niż zwykłym nożem (To cytat z Sokratesa, Nietschego czy może Misiewicza?).

Na dziś to tyle, a za tydzień tak się składa, że czeka nas kolejna porcja przyimków! Do zobaczenia!

Tekst: Jacek Janowicz, Klaudia Synak
Ilustracje: Katarzyna Sadowska