Asystencja osobista (BPA) narzędziem do osiągnięcia równouprawnienia i godnego życia

Równouprawnienie to pojęcie, które jest tak szerokie jak całe społeczeństwo. Termin odnosi się do wielu aspektów naszego życia, a u jego podstaw leży równe traktowanie wszystkich podmiotów oraz równe możliwości do osiągnięcia pewnych celów. Odnosi się to także do osób niepełnosprawnych, które w wyniku źle zrozumianej pomocy mogą stać się ubezwłasnowolnieni przez społeczeństwo. Nie będzie to korzystne dla nich oraz wcześniej wspomnianego społeczeństwa.

Niekiedy zdarzają się sytuacje, gdy z powodów wcześniej nieprzewidzianych np. ulegamy wypadkowi lub chorobie, jesteśmy zmuszeni do kompletnej zmiany naszego życia. Czasami dotyczą nie tylko nas, ale również otoczenia, włączając w to rodzinę i bliskich. O tym, że będąc osobą niepełnosprawną nie trudno jest wtopić się w system i stać się jedynie biernym biorcą, mówi Vibeke, od ponad trzydziestu lat poruszająca się na wózku inwalidzkim. W wyniku wypadku została sparaliżowana od szyi w dół. 

– Moje doświadczenie jest takie, że byłam ograniczona w życiu codziennym. Musiałam dostosować się do systemu, do tego że system przychodził, kiedy systemowi pasowało i w postaci osoby, jaką sam ustalił – mówi kobieta. Zdaniem Vibeke typowy dla bycia zinstytucjonalizowanym jest brak podglądu, kontroli i zarządzania nad sytuacją przez samą osobę, której to się tyczy. – Dostrzegasz wtedy, że życie staje się bardzo monotonne. Stajesz się bardzo odizolowany i zmienia to Cię również jako osobę – podkreśla.

Według Głównego Urzędu Statystycznego (Statistisk Sentrabyrå), w 2020 roku ponad 40 proc. osób z niepełnosprawnościami jest aktywnych zawodowo. Przedział wieku osób badanych to 15 – 67 rok życia, czyli wiek od legalnego rozpoczęcia pracy, aż do emerytury. 

W tym samym czasie osób, które nie mają niepełnosprawności ruchowej, a są aktywne zawodowo, jest w tym przedziale wiekowym około 75 proc. To przyzwoity wynik, porównując z innymi krajami globu, choć wciąż daleko mu do ideału. Jeszcze w 2005 roku, Organizacja Narodów Zjednoczonych informowała o 80-90 proc. braku zatrudnienia w grupie osób z niepełnosprawnościami w słabiej rozwiniętych krajach globu. W lepiej rozwiniętych krajach, jak Stany Zjednoczone, sytuacja jest tylko trochę lepsza – około 20 proc. zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych, zdolnych wiekowo do pracy. Zatrudnienie jest tylko fragmentem całości, który łączy się z edukacją i aktywnym życiem w społeczeństwie. Niekiedy niepodjęcie pracy czy edukacji jest wyborem osobistym, jednak warto stworzyć alternatywę. I tutaj wychodzi naprzeciw instytucja asystencji osobistej.

Asystencja osobista, znana w Norwegii jako BPA (Brukerstyrt Personlig Assistanse), oznacza wsparcie innej osoby, która pomaga w codziennym funkcjonowaniu - w domu, w pracy, na plaży czy w górach. Wszędzie tam, gdzie potrzebna pomoc, pojawia się asystent osobisty. W Norwegii, zarówno dzieci, jak i dorośli mogą otrzymać BPA. Wpływa to bardzo często pozytywnie na budowanie niezależności osoby z niepełnosprawnością, ale i na odciążanie rodziny, pozwalając jej prowadzić aktywne życie zawodowe i społeczne. 

Osoba korzystająca z usług asystentów osobistych decyduje i wybiera ich, a mogą to być ludzie, którzy nie mają żadnego doświadczenia w branży. Często są one poszukiwane, gdyż schemat zachowań takich osób jest daleki od tych, które pracują dla domów opieki społecznej itp.

Przez to, że usługi asystentów osobistych znacznie różnią się od usług opieki społecznej, osoba korzystająca z asystencji jest przełożonym w swoim życiu, gdyż decyduje, jak chce spędzać czas i w czym chce, by asystenci pomagali. Można swobodnie powiedzieć, że BPA jest narzędziem umożliwiającym równe szanse i traktowanie, aby wszyscy ludzie mogli żyć tak jak tego zapragną, niezależnie od potrzeb w zakresie pomocy. Asystencja osobista to nie tylko podjęcie się działania, ale próba bycia aktywnym liderem w swoim życiu: łatwiej jest zadbać o swoje obowiązki, interesy i potrzeby.

– Asystencja osobista daje możliwość przyjmowania aktywnych ról w społeczeństwie - pracownika, członka rodziny, przyjaciela. Pozwala również aranżować czas wolny – dodaje. Vibeke wierzy, że jest to skuteczny program pomocy oraz również ważne narzędzie rozwoju osobistego. – Być może łatwo jest usiąść i wtopić się w system, w którym stajesz się jednym z wielu, jednak nie jest to satysfakcjonujące ani dla Ciebie ani dla społeczeństwa – podkreśla.

Zgodny z Vibeke jest również Ola, który urodził się z rdzeniowym zanikiem mięśni (SMA). Ola mieszka sam. Od wczesnego dzieciństwa posiada 24 godzinną asystencję osobistą, co oznacza, że gdy chodził do szkoły i studiował, gdy pracuje, podróżuje i spędza wolny czas zawsze jest ktoś wraz z nim.

– Zwykłem mówić, że w wielu przypadkach czułem się swego rodzaju ciężarem dla społeczeństwa. [...] Kiedy podrosłem i dostałem BPA, doświadczyłem również, że mógłbym być aktywny. Mogłem być w radzie miasta, w pracy, mogłem się uczyć – mówi Ola. Jego zdaniem jest jednak coś co wykracza poza kwestie zawodowe oraz, jak sam zaznaczył, „bycia aktywnym w społeczeństwie”. – Jednakowo mogłem opiekować się chrześniakami, mogłem opiekować się moim bratem. Mogłem pomóc ojcu porąbać drewno. Mogłem wykonywać obowiązki, które mieli również moi rówieśnicy, dostałem kieszonkowe i w ten sposób stałem się też odpowiedzialny za swoje życie. Wtedy także otrzymałem wolność. Wolność w ramach odpowiedzialności – podkreśla.

Podobnie mówi Adam, który od kilku lat jest liderem dla BPA.

– Dla mnie Asystencja Osobista oznacza, że mogę w pełni pracować, podróżować, być wujkiem, synem i bratem. Asystencja osobista oznacza dla mnie praktycznie wszystko i nie wyobrażam sobie dla niej alternatywy – mówi.

Zakres działania asystencji osobistej w ramach propagowania równych szans i korzyści dotarł również do Polski. Jak na razie, jest to działalność głównie skupiona wokół rządowych projektów. Rok 2020 jest wyjątkowy i można zaobserwować duże ożywienie w tej dziedzinie. Działa wiele projektów w sferze wyrównywania szans życiowych, w ramach których można otrzymać asystentów osobistych, a rodziny osób z niepełnosprawnościami, które opiekują się swoimi krewnymi, otrzymują szansę na wytchnienie. Ponadto, oprócz doraźnej pomocy, jaka jest oferowana tym, którzy jej potrzebują, prowadzone są badania mające na celu skuteczne wprowadzenie osób z niepełnosprawnościami na uczelnie i na rynek pracy.

Naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego, we współpracy z m.in. norweską spółką Medvind Assistanse AS, realizują projekt pt. „Polityki prowadzenia niezależnego życia w Polsce i Norwegii na przykładzie polityki aktywizacji zawodowej i zatrudnienia niepełnosprawnych studentów i absolwentów szkół wyższych”. Operatorem projektu jest Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, a sam projekt posłuży jako podwaliny do pozytywnych zmian w procesie tworzenia równych szans rozwojowych.

Początki systemu asystencji osobistej sięgają w Norwegii lat 90. ubiegłego wieku, a zmiany które zaszły od tego czasu są ogromne. BPA zajmuje się kilka firm, z których każda ma swój cel. Często różnią się działaniem i samymi założeniami, jednak działają w imię równości społecznej. Jedną z firm jest wspomniana wcześniej Medvind Assistanse AS, która udziela się również w Polsce, dzieląc się swoimi doświadczeniami i mając nadzieję, że sprawy w związku z rozwojem asystencji osobistej nabiorą tempa również w kraju nad Wisłą. Medvind Assistanse ma cztery biura w strategicznych miastach Norwegii: w Oslo, Trondheim, Tromsø i Ålesund. Firma wspiera osoby z niepełnosprawnościami fizycznymi i umysłowymi, aby mogły uczestniczyć w życiu społecznym. Celem firmy jest przekraczanie granic, poprzez świadczenie usług asystentów personalnych każdej osobie, która tego potrzebuje.

Idea Medvind Assistanse AS opiera się na podstawowych wartościach ludzkiego życia. Wszystkie osoby niepełnosprawne powinny mieć możliwość prowadzenia godnego życia, z możliwością uczestniczenia w społeczeństwie. Zasadnicze znaczenie dla pracy Medvind Assistanse AS ma Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD). Ludzie mają różne potrzeby, marzenia i nadzieje, a Medvind Assistanse m.in. w postaci asystentów personalnych, daje im możliwość przełamywania barier we własnym życiu.

Głównym celem firmy jest przyczynienie się do położenia kresu dyskryminacji, uprzedzeniom i barierom w stosunku do osób niepełnosprawnych. Perspektywa cyklu życia jest ważną częścią ideologii Medvind Assistanse. Oznacza to, że firma oferuje usługi w zakresie bycia niezależnym na każdym etapie życia ludzkiego, dopasowane do życia jednostki i celów jakie jej przyświecają.

Firma dostosowuje swoje usługi do życia poszczególnych osób, a zakres tych działań jest bardzo szeroki np. może mediować przy rekrutacji, konflikcie czy rozmowie kwalifikacyjnej. Aby zapewnić dobrą funkcjonalność usług, ważny jest ogólny obraz życia poszczególnych osób, na przykład biorąc pod uwagę całą rodzinę podczas szukania odpowiednich asystentów.

W ogłoszeniu firmy czytamy: asystent to Twoje ręce, nogi i oczy. Możesz korzystać z asystenta w domu i poza nim, abyś miał okazję żyć swoim życiem. Ty decydujesz, kto będzie dla Ciebie pracował. Jeśli chcesz, pomożemy Ci znaleźć asystenta, który najlepiej pasuje do Twojego życia, kogoś, kto chce pomóc Ci w zapewnieniu możliwości życia na własnych warunkach. Ty decydujesz, kiedy przybędzie asystent i kiedy pójdzie. W ten sposób możesz iść na imprezę, a rano wstać wcześnie do pracy lub na szkolenie. Asystent jest wszędzie tam, gdzie go potrzebujesz.

Aby mieć ustawowe prawo do BPA, należy spełnić następujące wymagania:

• Mieć mniej niż 67 lat,
• Mieć potrzebę długoterminową na BPA (ponad 2 lata),
• Należy mieć potrzebę usług na co najmniej 32/25 godzin tygodniowo,
• Oferta dla dzieci poniżej 18 roku życia funkcjonuje na tych samych zasadach,
• BPA to sposób organizacji usług komunalnych. Jeśli masz już opiekę domową, pomoc praktyczną, kontakt ze wsparciem i / lub ulgę przekraczającą 32 godziny tygodniowo, masz ustawowe prawo do usług BPA,
• Możesz również ubiegać się o BPA, nawet jeśli nie jesteś do tego uprawniony, ale musisz uzasadnić, dlaczego BPA jest dla Ciebie najlepsze.

To gmina przyznaje BPA po złożeniu przez Ciebie wniosku, a Medvind Assistanse może pomóc w zaprojektowaniu wniosku i udzielić porady na temat procesu składania wniosku. 

Firma prowadzi konsultacje również w języku polskim.

Informacje kontaktowe:

• post@medvindassistanse.no
• wko@medvindassistanse.no
• www.medvindassistanse.no
• +47 95 14 18 32